این متن شامل 36 صفحه می باشد
نهضت مردم ايران به رهبري روحانيت در واقعه تنباكو از درخشانترين صفحات تاريخ سياسي معاصر ايران به شمار ميرود و بيشتر مشروطه نويسان به دو جهت آن را مبداء و پيش درآمد انقلاب مشروطيت شمردهاند:
اولي اينكه مردم تا آن زمان مرعوب دولت بودند و خود را در مقابل اقتدارات دولت استبدادي و شاه زبون و ناتوان تصور مي كردند ولي به واسطة كاميابي در انقلاب انحصار تنباكو جرأت و جسارت پيدا كرده و فهميدند در مقابل ارادة شاه و دولت مي توان پايداري كرد و با يك قيام عمومي ممكن است منافع خود را حفظ كنند و شاه را كه صاحب اختيار كل و حاكم بر تقديرات ملت است، مجبور به تسليم نمايند و اين فكر و انديشه، تخمي از كاميابي در دلها كاشت و در مقابل تسليم و رضا در پيشگاه زور و قلدوري ، روح مقاومت و پايداري به وجود آورد. و دوم اينكه چون اين نهضت عمومي بنا بر احكام علماي روحاني در سر تا سر ايران بر پا شد و با كاميابي آنها خاتمه يافت اقتدار زيادي نصيب آنان گرديد و شاه و درباريان كه شكست خورده از اين مبارزه بيرون آمدند بيش از پيش مرعوب نفوذ و قدرت روحانيت شدند و طبعاً نهضت مشروطيت هم كه به دستياري عدهاي از علما بزرگ و مرجع تقليد بر پا گشت قدرتيكه در نتيجة انقلاب انحصار دخانيات نصيب روحانيون شده بود و اقتداريكه پس از آن واقعه بدست آورده بودند كمك شاياني در پيشرفت نهضت مشروطه و برقراري حكومت ملي نمود.
در واقع جنبش تنباكو مهمترين حركت اجتماعي مردم پيش از نهضت مشروطيت بود، هر چند به ظاهر به اعتراض اجتماعي بر يك امتياز اقتصادي ميماند اما در واقع تجربهاي سياسي براي نزديك شدن و هماهنگي بين اقشار مختلف جامعه از جمله تجار و بخشي از روحانيون در مقابله با نفوذ اقتصادي و سياسي قدرت هاي بيگانه در كشور بود از سوي ديگر آن را واكنشي در مقابل ضعف حاكميت سياسي و به گونهاي تحميل نظر عمومي به دولت نيز ميتوان محسوب داشت. اين نوع مخالفت علني و جدي با نظام استبدادي قاجاري تا بدين وسعت و گستردگي تا وقوع تحريم تنباكو سابقه نداشت.
اين نهضت سرآغاز مبارزة جدي و تقابل دو نهاد روحانيت و سلطنت به شمار مي رود و با قيام روحانيت در مقابل امتياز تالبوت ضربه سختي بر مشروعيت سلطنت وارد آمد و مقام شاهي كه تا آن زمان نوعي حقانيت معنوي نزد مردم داشت و از شاه به عنوان ظل الله ياد ميشد در مقابل با نهاد روحانيت به آساني وجاهيت خود را از دست داد و اين جنبش كه در پي واگذاري امتياز انحصار خريد و فروش توتون و تنباكو در داخل و خارج از ايران به وجود آمد نتايج مطلوبي به بار آورد كه در اين مقاله به طور مختصر به آن مي پردازيم.
واگذاري امتياز:
امتياز تنباكو، يكي از امتيازاتي بود كه در اواخر قرن نوزدهم ميلادي (اوايل قرن چهاردهم هجري) به يك كشور بيگانه (انگليس) اعطا شد. مقدمات واگذاري اين امتياز در اثناي سومين سفر ناصرالدين شاه به اروپا در سال 1889 م/ 1306 هـ. در لندن انجام شد، نمايندگان كمپاني انگليسي به ايران آمد.
دولت انگليس از همان آغاز ورود شاه به لندن، ماژورتالبوت صاحبت اصلي امتياز را مأمور پذيرايي از هيأت ايراني كرد، همو در جريان اين پذيرايي اطلاعات خود را دربارة محصول تنباكوي ايران تكميل نموده و به بحث و گفتگو در روند كارها پرداخت. [1]
تالبوت كه از منسوبان و نزديكان لرد ساليسبوري صدر اعظم انگليس بود از همان آغاز، خصوصاً به توسط سردر اموند ولف- سفير انگليس در ايران- و نيز ميرزا ملكم خان در جريان بسياري از مسائل ايرن قرار داشت و در پي اخذ امتياز از شاه ايران بود، حمايت در اموند ولف و رشوه دادن تالبوت به امين السلطان صدر اعظم ناصرالدين شاه كه در اين سفر به همراهي اعتماد السلطنه و عده اي ديگر در التزام شاه بودند، كارها را بر وفق مراد ساخت و مقدمات واگذاري امتياز فراهم شده.[2]
قرار و مدارها گذاشته شد و تالبوت تدارك شركتي ر ا ديد كه به كمك آن به عمليات وسيعي در ايران دست زند و بدين قرار شركت رژي پا گرفت، در تأسيس اين شركت سرمايهداران انگليسي و خود دولت انگلس دست داشت و تا تشكيل كامل شركت رژي و تأمين سرماية(000/000/650) ليره و سفر تالبوت به ايران چند ماهي گذشت.
زماني كه تالبوت از پاريس عازم ايران بود نامهاي به امين السطلان صدر اعظم ايران نوشت و در آن ميزان رشوة پرداختني را تعيين و تقبل كرد، ترجمة اين نامه از اين قرار است:
«اينجانب ماژور تالبوت تعهد ميكنم كه براي حضرت اشرف امين السلطان و اعليحضرت شاه ايران به حضرت اشرف مبلغ چهل هزار ليره استرلينگ بپرداريم. ده هزار ليره از اين مبلغ را روز تفويض امتياز رژي، ده هزار ليره ديگر از اين مبلغ را از اولين روزي كه امتياز رژي به موقع اجرا گذارده شد و بيست هزار ليرة بقيه را دو ماه پس از اجراي امتياز نامة رژي ، پاريس 1889» [3]
از همين رو زماني كه تالبوت وارد تهران شد به طور مخفيانه در سفارت انگليس اقامت كرده و قرار امتياز تنباكو را در 28 رجب 1307 هـ.ق ( 20 مارسي 1890 م) به امضاء شاه رسيد.
مفاد امتياز نامه :
الف) تعهدات دولت ايران نسبت به كمپاني:
1- خريد و فروش و عمل آوردن توتون و تنباكو در داخل و خارج كشور تا مدت 5 سال در انحصار تالبوت و شركا قرار ميگيرد 2- صاحبان امتياز به منظور تعيين مقدار توتون و تنباكو حق دارند آگاهي را ازپ زارعين كسب نمايند و دولت اسباب تسهيل آن را فراهم نمايد، 3- حمل و نقل توتون و تنباكو به ايران قدغن است مگر به اجازة كمپاني، كساني كه خلاف اين قانون عمل كند مورد مجازات و سياست قرار ميگيرد. 4- دولت ايران متعهد ميشود عوارض گمركي و ساير ماليات هايي كه از توتون و تنباكو گرفته ميشد تا مدت 50 سال افزايش ندهد.
5- صاحبان امتياز ميتوانند تمام حقوق و امتيازهايي كه به ايشان داده شده به هركسي بخواهند واگذار كنند.
6- زارعان موظفند به محض فراهم شدن محصول به نزديكترين وكيل كمپاني اطلاع دهند،
7- زارعان ميتوانند محصول خود را پيش فروش كنند.
[1] - اعتماد السلطنه، محمد حسن خان، رونامة خاطرات ، به كوشش ايرج افشار، جر 9، ص 653.
[2] - كربلائي، شيخ حسن، رسالة دخانيه، يا تاريخ وقايع تحريك تنباكو، به كوشش رسول جعفريان، قم: دفتر نشر الهادي، چاپ اول، 1377 ص19.
[3]- اعتماد السلطنه محمد حسن خان، روزنامة خاطرات، به كوشش ايرج افشار ، ج/9 ص 653
نهادونديان، محمد، پيكارپيروز تنباكو، تهران: منجر، چاپ دوم، ص16.
مبلغ قابل پرداخت 19,000 تومان
برچسب های مهم