این متن شامل 250 صفحه می باشد 

قبل از بررسي روي علل وقوع زمين‌لرزه و مواردي از آن ابتدا به ساكن مختصري در مورد ساختمان زمين به بحث و بررسي مي‌پردازيم.

زمين از جسم تقريباً كروي شكل و يا به بيان بهتر بيضوي شكل از سه قسمت تشكيل يافته است.

1. پوسته: كه ضخامت آن بين 6 تا 60 كيلومتر مي‌باشد و سطح رويه زمين را تشكيل مي‌دهد.

2. گوشته يا جبه: اين قسمت كه سنگين‌ترين و حجيم‌ترين قسمت از لحاظ تركيبات شيمايي مي‌باشد حالتي بين جامد و مايع (خميري) دارد كه خودش هم از سه قسمت گوشته فوقاني، منطقه انتقالي و گوشته تحتاني تشكيل يافته است و ضخامت آن حدود 2900 كيلومتر مي‌باشد

3. هسته: هسته مركزي‌ترين قسمت زمين مي‌باشد كه حدود 3500 كيلومتر ضخامت داشته و خود شامل هسته داخلي كه ماهيت جامد دارد و هسته خارجي كه سيال است مي‌باشد.

ص 4

زمين‌لرزه چيست؟

زمين‌لرزه در واقع پديده‌اي است كه در اثر آزاد شدن ناگهاني انرژي ذخيره شده در سنگهاي پوسته جامد زمين رخ مي‌دهد. اين انرژي ذخيره شده ناشي از حركت و فشار تدريجي و بسيار كند بخشي از پوسته زمين نسبت به بخشي ديگر است كه در مجاورت يكديگر قرار دارند. ماهيت خسارت‌بار اين پديده باعث شده است كه بشر از ديرباز زمين‌لرزه را جزء پديده‌هاي فراطبيعي محسوب نمايد و آنها را به خواست خدايان مرتبط سازد. بررسي ادبيات فني نشان مي‌دهد كه كشورهايي نظير ژاپن و چين مدل‌هاي جالبي براي توضيح اين پديده ارائه كرده‌اند و حتي چيني‌ها اولين لرزه‌نما را در سال 132 ميلادي اختراع نمودند.

بايد دانست اگرچه زمين‌لرزه در عرض چند ثانيه يا حداكثر چند دقيقه شهرها را ويران مي‌كند ولي اين رويداد نتيجه حركتي است كه طي ميليونها سال تداوم داشته است. در واقع زمين‌لرزه علامت آني يك پديده طويل‌المدت مي‌باشد.

عوامل به وجود آورنده زمين‌لرزه ناشي از تجمع تنش و در نهايت شكست مي‌باشد لذا رفتار تنش _ تغيير شكل سنگها، به خصوصيات مصالح بستگي دارد كه عبارتند:

1. مقاومت فشاري

2. مدول‌هاي سنگ

3. شيب پوآسيون

علل وقوع زمين‌لرزه‌ها

علل وقوع زمين‌لرزه‌ها طي بررسي‌هاي انجام شده توسط دانشمندان نشان مي‌دهد كه در حالت كلي شامل موارد زير مي‌باشد.

1. زمين‌لرزه‌هاي تكنوتيكي

2. زمين‌لرزه‌هاي آتشفشاني (بر اثر خروج (......ص6) و بخار فشار به پوسته وارد شده و شكست ايجاد مي‌شود كه نتيجتاً امواج زلزله را به وجود مي‌آورد)

3. زمين‌لرزه‌هاي القائي (مانند انفجار، فرو ريختن غارها و .. كه غالباً منشأ انساني داشته و نيز بزرگي زيادي ندارند)

زمين‌لرزه‌هاي تكنوتيكي

جدا شدن قاره‌ها و نظريه زمين ساخت صفحه‌اي به بررسي‌هاي انجام شده توسط دانشمندان نشان مي‌دهد كه موقعيت قاره‌ها در دوران مختلف زمين‌شناسي، با وضعيت فعلي آن بسيار متفاوت بوده و شكل كنوني آن نتيجه ميلويونها سال فرگشت و تكامل پوسته زمين است. براي اولين بار به طور جدي دانشمندي به نام آلفرد وگنر در سال 1912 با بررسي شواهدي نظير تشابه ساحل غربي آفريقا يا ساحل شرقي آمريكاي جنوبي و وجود فسيل‌هاي مشابه در قاره‌هاي مختلف نظريه جدا شدن قاره‌ها را مطرح كرد. بر اساس نظريه وي قاره‌ها در ميلوينها سال پيش به صورت خشكي واحدي بودند كه وي آنرا پانگه‌آ ناميد. اين ابرقاره‌هاي بزرگ پس از مدتي به قاره‌هاي بزرگ اوراسيا در شمال و گندوانا در جنوب و اقيانوس بزرگي به نام (.......ص7) در ميان اين دو قاره تقسيم شدند. اين نظريه مثل ساير نظريه‌هاي جديد در ابتدا با مخالفت‌هاي فراواني روبرو شد وليكن با گذشت زمان و پيشرفت فناوري و به دست آوردن شواهد جديد نظريه وگنر مورد تائيد قرار گرفت. اما تا اواسط دهه 60 ميلادي سازو كارهاي صحيح براي اين جدا شدن قاره‌ها پيدا نشده بود و نظريه‌هاي مختلفي كه هر كدام داراي اشكالاتي بودند ارائه شد در اين سالها نظريه زمين‌ساخت ورقه‌اي در مجامع علمي مطرح گرديد ( شكل 1-2)

ص 8

شكل 1-2 نقشه صفحات زمين‌ساختي جهان

با نگاهي به نقشه‌هاي مباني لرزه‌خيزي اين سؤال پيش مي‌آيد كه چرا زمين‌لرزه‌ها به صورت يكنواخت در سراسر كره زمين پراكنده نبوده و معمولاً در ناحيه باريكي قرار دارند و چرا آتشفشانها و كوهستانها در اين ناحيه وجود دارند؟ ( شكل 1-3)

ص8

شكل 1-3 نقشه پراكندگي مراكز زمين‌لرزه‌ها در جهان

نظريه زمين‌ساخت صفحه‌اي براي پاسخ به اين قبيل سؤالات دلايل قانع‌كننده‌اي ارائه كرده است. بر اساس اين نظريه پوسته جامد كره زمين يكپارچه نبوده و از قطعات منفصلي تشكيل شده است كه نسبت به يكديگر در حال حركت هستند. اين قطعات به نام صفحه‌هاي زمين‌ساختي معروفند. اين صفحه‌ها يا قطعات بر روي گوشته درون كره زمين كه حالت نيمه مذاب و پلاستيك داشته شناور هستند. بعضي از پژوهشگران تعداد صفحات اصلي پوسته زمين را به شرح زير ذكر كرده‌اند:

1. صفحه آفريقا

2. صفحه اروپا - آسيا

3. صفحه آمريكاي شمالي و جنوبي

4. صفحه اقيانوس آرام شمالي و جنوبي

5. صفحه هند و استراليا

6. صفحه اقيانوس منجمد جنوبي

صفحات پوسته كره زمين به سه حالت عمده نسبت به يكديگر در حركت هستند. اين صفحات يا از يكديگر دور مي‌شوند و يا به هم نزديك مي‌شوند، يا در مجاورت يكديگر حركت مي‌كنند. اين حركات صفحات باعث تجمع انرژي در مرز صفحات و نهايتاً آزاد شدن آن و به وجود آمدن زمين‌لرزه‌ها مي‌گردد. از لحاظ آماري بيشترين و بزرگترين زمين‌لرزه‌ها در مرز بين صفحات مرزي روي مي‌دهند.

موقعيت ايران در زمين‌ساخت صفحه‌اي

فلات ايران از ديدگاه زمين‌ساختي در ناحيه‌اي بسيار فعال قرار گرفته است. نگاهي به نقشه‌هاي زمين‌ساختي نشان مي‌دهد كه اين فلات بين صفحه غربي در جنوب و جنوب غربي و صفحه توران در شمال شرقي قرار دارد. نقشه‌هاي زمين‌ساختي نشان مي‌دهد كه بستر درياي سرخ بر اثر فعاليت‌هاي درون پوسته زمين در حال باز شدن است. اين بازشدگي در بستر درياي سرخ باعث حركت صفحه عربستان به سمت فلات ايران مي‌شود. باعث چين‌خوردگي فراوان، بالا آمدگي پوسته، كوتاه‌شدگي پوسته و نهايتاً شكل كنوني فلات ايران شده است. اين باز شدگي همچنان ادامه داشته و لذا كشور ايران در معرض يك تنش دائمي قرار دارد كه عامل اصلي بيشتر زمين‌لره‌هاي ايران به حساب مي‌آيد. ( شكل 1-4)