این متن شامل 95 صفحه می باشد 

بخش اول: در این بخش انواع مالکیت ارضی، تعریف کشاورزان خرده پا، ویژگی های آنان و اهمیت توحه به زارعین خرده پا بررسی شده است.

انواع مالکیت ارضی در ایران

الف- بهره برداری مستقل خانوادگی (خرده مالکی):

این نوع بهره برداری به دهقانانی مربوط می شود که مالکیت آنها در مجموع از یک دانگ کمتر بوده است و به همین علت آنها را خرده مالک می گفتند. دو وجه متفاوت از این نوع بهره برداری را می توان به صورت زیر مشخص کرد:

الف. خرده مالک شخصاً و به کمک افراد خانواده ی خود کار کشاورزی را انجام می دهد.

ب. خرده مالک علاوه بر افراد خانواده به علت وسعت کشتزارهایش، از برزگر یا کارگر کشاورزی موقت استفاده می کند. منشاء خرده مالکی را عمدتاً باید در تصمیم مالکیتهای بزرگ بر اساس قانون ارشاد اسلامی جستجو نمود، زیرا مالکان بزرگ در بسیاری از روستاها، بر اساس قوانین اسلامی می بایستی زمینهای وسیع خود را بین فرزندانشان تقسیم کنند. به علاوه در مناطقی که اراضی کمتر بارور بوده است و در نتیجه مالکان بزرگ برای ضبط آنها حریص نبوده اند بهره برداری مستقل خانوادگی رونق گرفته است. (1، ص 128)[1]

غالباً خرده مالکان فقیر به دلیل فقدان سرمایه موفق به نگهداری استقلال اقتصادی خود نبوده اند و در نهایتف تحت سلطه ی مالکان بزرگ قرار گرفته و این امر خود باعث افزایش نفوذ و قدرت مالکان بزرگ شده است. گاهی نیز وضع خرده مالکان به مراتب امفتاکتر زارعین سهم بر اربابان بزرگ بوده است. زیرا سهم بران در مواقع خشکسالی و بحرانهای کشاورزی امید کمکی از جانب مالک را داشته اند، در حالی که خرده مالکان، در مقابل حوادث به زانو در می آمدند. (1، ص 128).

ب. اجاره داری

این سیستم بهره برداری نسبت به انواع دیگر در ایران کمتر رواج داشته و تنها در نقاطی متداول بوده که آب و هوایی معتدل داشته و برخوردار از میزان باران نسبتاً بالایی بوده است. این خصوصیات را در مناطق گیلان و مازندران و به ندرت در سایر نقاط مثل کاشان و خوزستان می توان سراغ گرفت. در غالب موارد، هم زارع اجاره دار و هم مالک هر دو از امتیاز متقابل سود می جستند. مالک از این موضوع اطمینان داشت که میزان اجاره ای ثابت دریافت می کند و بنابراین منافعش کمتر در معرض حوادث اقلیمی مثل خشکسالی قرار دارد. اجاره دار نیز در مقابل از استقلالی نسبی، هم در کار و در تنوع کشت و هم در مدیریت مزرعه برخوردار بود. دهقان خود باید وسایل تخم، بذر و کود و سرمایه لازم را فراهم نماید، مستقیماً به مقابله با خطرات بشتابند، خود برای فروش محصول اقدام کند،‌ بذر سال آینده را نگه دارد و اجاره را به مالک بپردازد. (1، ص 128).

ج. مزارعه

مزارعه عقدی است که به موجب آن احد طرفین زمینی برای مدت معینی به طرف دیگر می دهد که آن را زراعت کرده و حاصل آن را تقسیم کنند و بر اساس قانون 519 مدنی، سهم هر یک از طرفین « باید به نحو اشاعه از قبیل ربع یا ثلث یا نصف و غیره معین گردد».

ظاهراً در نظام شبه فئودالی ایران، دهقان ایرانی، از طریق قراردادی که با ، لک منعقد می کرد، مورد حمایت قرار می گرفت، ولی در این حمایت اکثر موارد یا وجود نداشت و یا اگر در موارد هم وجود داشت ناچیز بوده و از طرف دیگر زارع هم خود آنچنان ناتوان و ناآگاه بود که حقی برای خود قائل نبود و تازه چنانچه به شرایط مزارعه طبق قوانین و عرف واقف بود، هیچ گونه ضمانت اجرایی برای از قوه به فعل در آوردن آنها برای وی وجود نداشت. در حقیقت رابطه ی موجود بین مزارعه گر و مالک رابطه معمول و عادی بین دو فرد آزاد نبود، بلکه رابطه ای بود مبتنی بر تسلط کامل یکی بر دیگری. ( 1، ص 131).

د. شیوه غارس و مالکی:

«غارس و مالکی» نوع دیگری از بهره برداری کشاورزی است که در مناطق خرماخیز جنوب فارس معمول بوده و بقایای آن هم هنوز مشاهده می شود. اهمیت این شیوه تنها در ارایه نوع خاصی از بهره برداری کشاورزی نبوده بلکه در ارتباط با وجود رابطه ی تولیدی خاصی است که بین مالک و زارع برقرار است ( 1، ص 138).

کشاورزان خرده پا- small farmer

گروهی روستاییان را مردمی همسان و همگون می شمارند و گروهی آنان را مرکب از قشرهای متمایز و متعارض می دانند. این تصور دوگانه از جامعه روستایی منحصر به افراد غیر متخصص نیست. بلکه به شکل تعدیل یافته تری گاه در بین دانشمندان علوم اجتماعی نیز دیده می شود. مثلاً راجرز با طرح زیر فرهنگ یا خرده فرهنگ روستایی (raral sub-culture) آنان را یکسره درمانی همسان تلقی می کند که تفاوتهای جزئی موجود در بین آنها در مقابل تفاوتهای کلیدی که آنان را از دیگر گروههای اجتماعی (قشرهای شهر نشین) متمایز می کند، کاملاً بی رنگ و محو شده به نظر می رسد. در نقطه مقابل مثلاً خمره علوی جامعه روستایی را جامعه ای مرکب از گروههای طبقاتی کاملاً متفاوت می داند که در یک کشمکش و تضاد طبقاتی دائمی و تشدید شونده به سر می برند ولی آنچه که مهم است این است که جامعه روستایی در عین حال که دارای تجانس بالا (high solidarity) و کم و بیش همگون (hema genous) است قشرها و گروههای اجتماعی متفاوتی را در بر می گیرد. این همترازی و همرتبگی مردم روستایی از دو علت مهم ناشی می شود، نخست غلبه کمی گروههای متوسط در جامعه روستایی و دوم یکدستی الگو و سبک زندگی در محیط روستایی به دلایل اکولوژیکی، اقتصادی، تاریخی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی. بعلاوه باید پذیرفت که ضرورت همزیستی در اجتماعات محلی، میزان همدلی و همیاری در جوامع روستایی به قدری بالاست که نقش جداکننده تفاوتهای طبقاتی و اجتماعی و فرهنگی دست کم در مناسبات اجتماعی و روابط بین شخصی inter-personal relation ships موجود در روستاها به نحو چشمگیری زایل می شود (13،ص 11).

[1]- از این به بعد تمام منابع مورد استفاده به وسیله پرانتز مانند حالت فوق نشان داده می شود. شماره اول در سمت راست داخل پرانتزمربوطه به شماره ردیف تالیف در فهرست منابع و مآخذ است. شماره بعدی که با حروف «ص» و یا حروف «صص» شروع شده مربوط به شماره صفحه همان تالیف است . در مورد منابع فارسی هردو شماره به فارسی نوشته شده است. اگر در یک پرانتز فقط یک شماره نوشته شده است مربوط به شماره منبع می باشد.