اكنون كه در آستانه قرن بيست و يكم به سر مي بريم با توجه به پيچيدگي و تغييرات روزافزون جامعه و رشد ، توسعه فن آوري، مساله فشار رواني در جامعه يك مشكل چشمگير و خطرناك به نظر مي رسد.هر چند كاربرد واژه استرس در روانپزشكي سابقه طولاني دارد ؛‌ولي در سالهاي اخير استفاده از آن در روانشناسي مديريت و رفتار سازماني نيز متداول گرديده و به سبب رايج بودن آن در زندگي اجتماعي افراد، بخشي از مباحث سازماني به استرس اختصاص يافته است.

كسي به درستي نمي داند كه آيا فشار رواني واقعا در حال حاضر بيش از گذشته است يا خير ،‌اما كارشناسان معتقدند نفوذ اين پد يده روزافزون است.دكتر بنسون از دانشگاه هاروارد مي گويد ما در دنيايي از بي ثباتي و عدم امنيت زندگي مي كنيم هر چيزي از تهديد اتمي گرفته تا نداشتن تامين شغلي و اثرات زيانبار داروها گواه اين مدعاست. (اليوت ، 1370، ص13)

استرس فرسودگي بدني يا عاطفي است كه بر اثر مسايل و مشكلات واقعي يا تصوري پديد مي‌آيد. استرس گاه سبب رسيدن آسيبهاي فراواني به فرد و سازمان مي شود .فشار رواني در فرد باعث مي شود كه بدن وظايفي را كه به طور عادي و به سادگي مي‌تواند انجام دهد با دشواري بيشتر به انجام برساند. نزاع با يك همكار ،‌محروم شدن از پاداش ،‌دير رسيدن به سر كار ،‌پيش آمدن يك مشكل مالي و از دست دادن يكي از نزديكان همه نمونه هايي از عوامل فشار زاي رواني فردي است.تغييراتي كه در محيط سازمان پديد مي آيد،‌ همچون تغيير در گردش كار ،‌استفاده از تكنولوژي تازه ، برپايي جلسات اداري ، بحث درباره نيازهاي هر بخش ، بحث هاي مالي و بودجه اي ،‌كمي در آمد موسسه ، قوانين و مقررات محدود كننده ، تزلزل وضع سازماني كاركنان ، فشار مديريت و كارمندان ،‌فشار هيئت مديره يا روساي سازمان بر مدير را مي توان نمونه‌هايي از عوامل فشار رواني سازماني به حساب آورد. (علوي ، 1378، صص 34-33)

بيان مساله

در دنياي كنوني استرس به عنوان يكي از آفات نيروي انساني محسوب شده است، اثرات مخرب استرس بر زندگي فردي و اجتماعي كاملا مشهود بوده و مديران يكي از آسيب پذيرترين قشرها در برابر استرس هستند.علي رغم اين نظر كه فشارهاي عصبي مفيد نيز وجود دارد و مقداري از فشارهاي عصبي براي ايجاد تحرك و تلاش در انسان ضروري است زمانيكه بحث فشار عصبي مطرح مي شود بيشتر به عوارض و ضايعات آن توجه شده و فشار عصبي مضر مد نظر قرار مي گيرد.به هر حال فشار عصبي آثار فراواني بر عملكرد فعاليتهاي اعضاي سازمان دارد ، فشار عصبي حاد نيروي انساني سازمان را ضايع مي كند و پايه هاي سازمان را متزلزل مي سازد بدين ترتيب است كه فشار عصبي در سازمان همچون آفتي نيروها را تحليل مي برد و فعاليتها و تلاشها را عقيم مي سازد.از ميان نشانه هاي عمومي استرس موارد زير از جمله بي اشتهايي يا اشتهاي زياد ، بيخوابي يا خواب بيش از اندازه، دردهاي مداوم ،‌خلاء ذهني و احساسي ، فشار در محيط كار، ‌درگيري با كارفرما ، ترس از شكست ، و غيره آشكارتر است. (غفوريان ، 1375، ص37)

به طور كلي ، بروز فشار در سازمانها كارآيي نيروها را مي كاهد ، همكاري جاي خود را به رقابت مخرب مي دهد و ارتباطات سازماني مختل مي گردد.مديري كه گرفتار فشارهاي عصبي و رواني است نمي تواند با زير دستان خود رابطه صحيح برقرار نمايد ، با فرادستان خود دچار مشكل مي شود و ارباب رجوع را از خود ناراحت مي كند.به علاوه ،‌عوارض ناشي از كم كاري ، تاخير ،‌غيبت ، جابجايي ، ترك خدمت و در نتيجه كاهش بهره‌وري و عوارض فيزيكي ـ رواني فشارهاي عصبي ، خسارتهاي جبران ناپذيري را براي سازمانها به ارمغان مي‌آورد.

در ميان سازمانهاي اجتماعي، هيچ سازماني به اندازه آموزش و پرورش حساس نيست ،‌زيرا همچنانكه مي دانيم آموزش و پرورش زير ساز تمامي سازمانهاي يك جامعه است و در اين ميان مديران آموزشي از مهمترين اركان تعليم و تربيت مي باشند.بنابراين بررسي عوامل فشار زاي مديران آموزشي مي تواند گام مثبتي در جهت ارتقاي شغلي آنان از طريق كاهش يا تعديل تاثير عوامل فشارزا و در نتيجه ،‌ارتقاي آموزش و پرورش باشد.

ضرورت و اهميت موضوع

بر اساس گزارش آكادمي امريكائي پزشك خانواده ، دوسوم بيماران پزشك خانواده دچار ناراحتي هاي متاثر ار فشار رواني بوده اند در همين حال هزينه هاي سنگين ناشي از آثار اينگونه ناراحتي ها در غيبت افراد ،‌هزينه هاي سرسام آور درماني شركتها و كاهش توليد ،‌صاحبان صنايع را بيمناك كرده است.سرطان ، ناخوشي هاي ريوي ،‌تلفات ناشي از سوانح ، سيروز كبدي و خود كشي كه در آمريكا شش عامل مهم مرگ و مير تلقي مي شود سهم عمده اي ايفا مي كند. فشار رواني همچنين در تسريع شرايط منتهي به طلاق نقش مهمي ايفا مي كند.

توجه به شيوع فشار رواني عكس العمل هاي گسترده اي را براي مقابله با آن به دنبال داشته است.داروها ي رفتاري براي مقابله با بيماريهايي كه در ارتباط با فشار رواني هستند عرضه شده اند و راههاي چگونگي تاثير عوامل عاطفي در بنيه دفاعي بدن تحت مطالعه مي‌باشد. شركتهاي بزرگ برنامه هاي جامعي براي كنترل فشار رواني براي مجرياني كه در اين زمينه در زحمت هستند تدارك ديده اند.

مدير انستيتوي امريكائي فشار رواني در شهر نيويورك مي گويد: فشارهاي رواني امروزه نسل جديدي از جويندگان تحرك و جنب و جوش به وجود آورده است كه اغلب به ضرر خود ، هيجان و بيقراري را بر آرامش ترجيح مي دهند. مثلاً چتر بازان از پرش آزاد بيش از پرش با چتر نجات احساس لذت مي كنند و …

به دو دليل بررسي عوامل سازماني موثر در فشار رواني ضروري است .نخست آنكه كوتاهي در اين امر مي تواند بر توان منابع انساني يك سازمان زيانهاي فراوان وارد سازد و پي آمدهاي منفي