این مقاله امل 37 صفحه می باشد 

ارزن گياهي است كه داراي دانه هاي خيلي كوچك بوده و دانه هاي آن از دانه ذرت خوشه اي به مراتب كوچكتر مي باشد و در بين غلات به غله دانه ريز معروف است.

اين گياه درايران و ديگر كشورهاي گرمسير كه سابقه تاريخي زيادي در امر زراعت دارند و نيز در مناطق گرم به مقدار زياد كاشته شده و زراعت آن در مصر به زمانهاي دور باز مي‌گردد و در چين قديم حدود 2600 تا 2700 سال قبل از ميلاد ارزن ، برنج ، گندم و ديگر غلات از گياهان زراعتي درجه اول بوده اند به روايت تاريخ زراعت ارزن در چين و روم و يونان حتي به حدود 2600 سال قبل از ميلاد مي رسد در حال حاضر به مقدار زياد در آفريقا ، هندوستان چين و بعضي از كشورهاي آمريكاي جنوبي كاشته مي شود و در ايران نيز زراعت ارزن از قرن سيزدهم متداول بوده است.

ارزن در برخي از كشورهاي اروپا نيز از قديم براي تغذيه انسان ، حيوانات و بخصوص پرندگان به مقدار زياد كاشته مي شد لكن پس از آنكه كشت سيب زميني و ذرت در اروپا توسعه پيدا كرد سطح زير كشت ارزن كاهش يافت و اهميت خود را از دست داد.

مشخصات گياه شناسي

ارزن در رده بندي گياهي از تيره غلات gramineae بوده و داراي جنسهاي مختلفي است اين گياه مانند ساير غلات داراي ريشه افشان و ساقه هاي ماشوره اي و بدون انشعاب و گره دار مي باشد. برگهاي ارزن باريك، كشيده و به طور متناوب در روي ساقه قرار دارند و به نيامي منتهي مي شوند كه ساقه را در بر گرفته است. گل آذين ارزن به صورت خوشه سنبل بوده، ميوه آن گندمه و داراي دانه هاي ريز و كوچك و گرد است، دانه هاي ارزن به وسيله پوشينه كاملا پوشيده شده و رنگ دانه در نژادهاي مختلف متفاوت است ارتفاع بوته ارزن بسته به انواع آن متفاوت بوده و بين 45 سانتي متر تا 2 متر و گاهي نيز تا 3 متر متغير مي باشد.

ارزن داراي گونه هاي زيادي است كه مهمترين آنها عبارتند از:

1- ارزن معمولي Panicum miliaceum L

ارتفاع بوته آن نسبتا كوتاه و حدود 50/1 متر بوده. تعداد برگهاي روي ساقه آن كم و گل‌آذين آن خوشه سنبل باز(پانيكول) و سست است.(شكل 147) دانه ها پس از رسيدن كامل در داخل پوشينه ها(گلومل ها) باقي مانده و خيلي شفافند. دانه ها به رنگهاي سفيد، زرد، قرمز روشن و حتي سياه بودن و نسبتا مسطح هستند. وزن هزار دانه آنها 5 تا 7 گرم است. مبدا اين ارزن از آسيا و بخصوص چين بوده و در اروپاي مركزي و روسيه نيز به مقدار زياد كشت مي‌گردد. همچنين زراعت آن در شرق آفريقا، آمريكا، اتازوني، بريتانيا، چين، ژاپن، كره و هندوستان رايج است. اين ارزن به مصرف تغذيه انسان و حيوانات رسيده و داراي چند زير‌گونه مي باشد كه عبارتند از:

در سال 1922 دانشمندي به نام شواليه Chevalier در هندوستان رقم ديگي از اين گونه به نام Panicum miliaire بدست آورد كه داراي دانه هاي خيلي ريز با وزن هزار دانه 2 تا 3 گرم بوده و در مقابل خشكي بسيار مقاوم مي باشد.

ساير گونه هاي اين ارزن عبارتند از :

Panicum antidotale Retz

Panicum maximum L.

2- Digitaria exilis Stap f ( Paspalum langiflorum A. Chev)

ارتفاع بوته اين ارزن خيلي كم و حدود 45 سانتي‌متر بوده و به ارزن كوچك موسوم است. هر گل آذين آن داراي 2 تا 4 شاخه فرعي خيلي نازك مي باشد كه هر يك بين 5 تا 5/12 سانتي متر طول دارند. دانه ها پوشيده و خيلي كوچكند. وزن هزار دانه آنها 5/0 تا 6/0 گرم بوده. مركز اصلي آن از آفريقاست و در گينه، سيرالئون، سودان و شمال نيجريه نيز كشت مي‌شود.

3- Echinochloa frumentaceum Link

Syn.

Panieum frunentaceum Roxb.

ارتفاع بوته آن حدود 2 متر بوده، پانيكول آن فشرده، رنگ دانه هايش قهوه اي، وزن هزار دانه آن 3 تا 4 گرم است. اين ارزن وحشي بوده و مبدا آن از آفريقاست و در چين و هند نيز كشت مي شود. گياهي است زودرس و به مناسبت آنكه دوره زندگي دو ماهه دارد به ارزن 60 روزه معروف مي باشد. سرعت رشد آن خيلي زياد است و در بعضي كشورها بخصوص در مصر جهت اصلاح زمينهاي شور در تناوب قبل از برنج قرار مي گيرد و در مصرف آن بيشتر براي علوفه دامها است.

4- Paspalum scrobiculatum L.

var. frumentaceum Stapf

اين رقم در هندوستان كشت مي شود و براي رشد و نمو خود احتياج به خاكهاي قوي دارد. دانه هاي آن نسبتا درشت و وزن هزار دانه آن 5 تا 6 گرم است.